Türkiye’nin küresel şehirler arenasındaki konumu: İstanbul‘un yükselişi, Bursa ve Adana’nın gelişim potansiyeli
Uluslararası danışmanlık şirketi Kearney’in Kasım 2024’te yayımladığı “Risk Altındaki Bir Dünyada Küresel Şehirler Yeniden Canlanıyor” başlıklı “2024 Küresel Şehirler Raporu”, dünyanın en etkili metropollerini değerlendiren kapsamlı bir çalışmadır. Bu rapor, şehirleri iki ana ölçütle inceliyor: Küresel Şehirler Endeksi (GCI), şehirlerin mevcut küresel bağlantısını ölçerken, Küresel Şehirler Görünümü (GCO) gelecekteki potansiyellerini değerlendiriyor.
Dünya genelinde 156 şehri inceleyen rapor; iş aktivitesi, insan sermayesi, bilgi alışverişi, kültürel deneyim ve siyasi katılım olmak üzere 5 temel boyutta analiz yapmaktadır. Bu kapsamda, eğitim seviyesi, bilgiye erişim, internet altyapısı, uluslararası kuruluşların varlığı gibi 31 farklı gösterge ele alınmıştır. Raporda; Dünyanın sayısız riskle karşı karşıya kaldığı, ancak bu zorlukların ortasında ve bazı durumlarda bu zorluklar yüzünden küresel şehirler yeniden canlandığı vurgulanıyor.
Türkiye’nin Küresel Şehirler Sıralamasındaki Yeri
2024 yılında, bir önceki yılda olduğu gibi, New York, Londra, Paris ve Tokyo, küresel şehirler listesinin zirvesinde yer aldı. Türkiye’den İstanbul 19. sıraya yükselirken, Ankara 94. Sıraya geriledi. Bursa ve Adana doğrudan sıralamaya girmese de, ekonomik ve sosyal göstergeleriyle değerlendirilmesi gereken şehirler arasında yer alıyor.
Bu yazıda, Türkiye’nin küresel şehirler ligindeki yerini değerlendirerek, Bursa ve Adana’nın gelişim potansiyelini ele alacak, eksik yönleri belirleyerek stratejik öneriler sunacağız.
İstanbul: Küresel Arenada Yükselen Şehir
İstanbul, 2024 Küresel Şehirler Endeksi'nde 6 sıra birden yükselerek 19. sıraya yerleşti. Bu yükseliş, İstanbul’un iş aktivitesi, insan kaynakları ve kültürel etkileşim konularında küresel sahnede giderek daha fazla söz sahibi olduğunu gösteriyor.
İstanbul’un Güçlü Olduğu Alanlar
• İnsan Kaynakları: İstanbul, 10 basamak birden yükselerek dünya genelinde 8. sıraya çıktı. Bu, nitelikli iş gücü, yetenek havuzu ve eğitimli bireylerin şehre çekilmesi açısından büyük bir avantaj sağlıyor.
• İş Aktivitesi: İstanbul, küresel şirketlerin ilgisini çekmeye devam ediyor ve bu alanda 14. sıraya yükseldi.
• Kültürel Deneyim: Şehrin tarihî dokusu, müzeleri, festivalleri ve sanat etkinlikleriyle 14. sırada bulunması, İstanbul’un uluslararası turizm ve kültürel etkileşim açısından güçlü bir pozisyonda olduğunu gösteriyor.
İstanbul’un Geliştirilmesi Gereken Alanları
• Bilgiye Erişim ve Dijital Dönüşüm: İstanbul, dijital altyapı ve bilgiye erişim konusunda ilk 30 içinde yer almıyor. 5G, fiber internet ve dijital platformlara erişimin yaygınlaştırılması şehrin rekabet gücünü artıracaktır.
• Sürdürülebilirlik ve Çevresel Politikalar: İstanbul, trafik ve hava kirliliği gibi çevresel sorunlarla mücadelede halen gelişim göstermesi gereken bir şehir. Yeşil alanların artırılması ve toplu taşımanın iyileştirilmesi önemli.
• Yönetişim ve Siyasi Katılım: Küresel şehirler sıralamasında yönetişim ve siyasi katılım açısından İstanbul geride kalıyor. Şeffaf yönetim, demokratik katılım mekanizmalarının güçlendirilmesi ve yerel yönetimlerin daha etkin hale getirilmesi önemli bir ihtiyaç.
Ankara: Küresel Başkentler Arasında Geride Kaldı
Ülkemizin başkenti olan Ankara, 2024 Küresel Şehirler Endeksi’nde, bir önceki yıla göre 4 sıra gerileyerek 94. sırada yer aldı. Devlet yönetimi merkezi olmasına rağmen küresel şehirler arasındaki rekabet gücü oldukça düşük.
Ankara’nın Güçlü Olduğu Alanlar
• Eğitim ve Araştırma: ODTÜ, Bilkent ve Hacettepe gibi üniversiteler sayesinde akademik alanda güçlü.
• Kamu Yönetimi ve Diplomasi: Büyükelçiliklerin ve uluslararası kuruluşların bulunması, Ankara’nın bölgesel bir diplomasi merkezi olmasını sağlıyor.
Ankara’nın Geliştirilmesi Gereken Alanları
• Kültürel ve Ekonomik Çeşitlilik: Ankara, sanayi ve ticarette İstanbul’un gölgesinde kalıyor. Uluslararası iş ve yatırım çekme konusunda daha güçlü politikalar geliştirilmesi gerekiyor.
• Şehircilik ve Ulaşım: Şehir içi ulaşımda metro hatlarının artırılması, çevre dostu ulaşım çözümlerinin yaygınlaştırılması gibi adımlar gerekli.
Bursa: Sanayi Gücü Küresel Tanınırlıkla Desteklenmeli
Bursa, 2024 Küresel Şehirler Raporu’nda doğrudan sıralamaya girmemiş olsa da, ekonomik ve sosyal göstergeleriyle değerlendirildiğinde Türkiye’nin önemli şehirlerinden biri olarak öne çıkıyor. Türkiye’nin sanayi ve ticaret merkezlerinden biri olan Bursa, aynı zamanda tarihî ve kültürel mirasıyla da dikkat çekiyor. Ancak küresel ölçekte rekabet edebilirlik açısından bazı alanlarda gelişime ihtiyaç duyuyor.
Bursa’nın Güçlü Olduğu Alanlar
• Sanayi ve Üretim: Bursa, Türkiye’nin otomotiv, tekstil ve makine sanayisinde önemli bir üretim merkezi konumunda. Büyük sanayi kuruluşları ve ihracat potansiyeliyle güçlü bir ekonomik yapıya sahip. Küresel ölçekte faaliyet gösteren otomotiv firmalarının (Tofaş, Renault, TOGG vb.) üretim tesisleri Bursa’da bulunuyor ve bu durum şehrin uluslararası ticaretteki yerini güçlendiriyor.
• İnsan Kaynağı ve Eğitim: Uludağ Üniversitesi, BTÜ ve Mudanya üniversitesi ve teknik eğitim veren kurumlar, nitelikli iş gücü yetiştirme konusunda önemli bir rol oynuyor. Özellikle mühendislik ve mesleki eğitim alanlarında yetişmiş insan gücü, şehrin sanayi ve teknolojiye dayalı büyümesini destekliyor.
• Kültürel ve Tarihî Zenginlik: Osmanlı’nın ilk başkenti olan Bursa, tarihi eserleri ve geleneksel ipek üretimi, UNESCO Dünya Mirası Listesi’ndeki Hanlar Bölgesi, Osmangazi ve Orhangazi Türbeleri, Hüdavendigar-Yıldırım-Yeşil-Muradiye Külliyeleri, Cumalıkızık Köyü ve Ulu Cami gibi önemli kültürel değerlere sahip. Termal turizm, doğa turizmi ve kış turizmi (Uludağ) gibi alanlarda gelişme potansiyeli bulunuyor.
Bursa’nın Geliştirilmesi Gereken Alanları
• Küresel Bağlantılılık ve Tanınırlık: Bursa, ekonomik gücüne rağmen uluslararası şehirler sıralamasında yeterince temsil edilmiyor. Küresel yatırımları çekmek ve şehrin uluslararası alanda daha fazla tanınmasını sağlamak için marka değerini artıracak projeler geliştirilmelidir.
• Altyapı ve Ulaşım: Bursa’da toplu taşıma sistemlerinin iyileştirilmesi, özellikle raylı sistemlerin genişletilmesi gerekmektedir. İstanbul’a olan yakınlığı avantaja çevrilebilir ancak bu bağlantıların hızlandırılması önemlidir. Lojistik altyapının güçlendirilmesi, Bursa’nın ihracat kapasitesini artıracaktır.
• Teknoloji ve Dijital Dönüşüm: Bursa’da sanayi yoğun olduğu için Endüstri 4.0 dönüşümüne daha fazla yatırım yapılmalıdır. Dijital altyapının geliştirilmesi ve Ar-Ge yatırımlarının artırılması, Bursa’nın küresel rekabet gücünü yükseltebilir.
• Çevresel Sürdürülebilirlik: Sanayi yoğunluğu nedeniyle Bursa’da hava kirliliği ve çevresel sürdürülebilirlik sorunları yaşanmaktadır. Yeşil enerji kullanımı, sürdürülebilir şehircilik ve atık yönetimi gibi konulara daha fazla önem verilmelidir.
Adana: Kaybedilen Rekabet Gücü Geri Kazanılmalı
Adana, Türkiye’nin tarım, sanayi ve ticaret açısından önemli şehirlerinden biri olmasına rağmen, 2024 Küresel Şehirler Raporu’nda doğrudan sıralamada yer almamıştır. Bir zamanlar Türkiye’nin en büyük sanayi kentlerinden biri olan Adana, son yıllarda ekonomik olarak gerileme yaşadı. Sanayinin İstanbul, Kocaeli, Bursa ve Gaziantep gibi şehirlere kayması, Adana’nın küresel rekabet gücünü düşürdü.
Adana’nın Güçlü Olduğu Alanlar
• Tarım ve Gıda Sanayi: Adana, Türkiye’nin en verimli tarım arazilerine sahip şehirlerinden biridir. Pamuk, narenciye ve sebze üretimi açısından büyük bir tarımsal kapasiteye sahiptir. Tarıma dayalı sanayi, gıda işleme tesisleri ve ihracata yönelik üretimle önemli bir ekonomik merkezdir.
• Sanayi ve Lojistik: Türkiye’nin en büyük organize sanayi bölgelerinden biri olan Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi, çok sayıda yerli ve uluslararası şirkete ev sahipliği yapmaktadır. Mersin Limanı’na ve Çukurova Uluslararası Hava Limanı’na yakınlığı, yatırım programına alına Konteyner limanı, Adana’yı lojistik ve dış ticaret açısından stratejik bir konuma taşımaktadır.
• Kültürel ve Tarihî Miras: Adana Portakal Çiçeği festivali Türkiye’nin en büyük sokak festivallerinden biri olarak kente ulusal ve uluslararası turist çekmektedir. Taş Köprü, Büyük Saat Kulesi, Anavarza Antik Kenti gibi tarihî yapılar şehrin kültürel zenginliğini artırmaktadır. Altınkoza Film Festivali ile birlikte gastronomi ön plana çıkmaktadır.
• Enerji Üretimi: Adana, Türkiye’nin en büyük enerji üretim merkezlerinden biridir. Termik santraller, hidroelektrik santraller ve yenilenebilir enerji yatırımları ile enerji üretiminde önemli bir konuma gelebilir.
Adana’nın Geliştirilmesi Gereken Alanları
• Sanayi ve Teknoloji Yatırımları: Adana, sanayi altyapısını modernize etmeli ve teknoloji yatırımlarını artırmalıdır.
• Küresel Bağlantılılık ve Yatırım Çekme: Adana’nın sanayi ve tarıma dayalı güçlü bir ekonomisi olmasına rağmen, küresel şehirler sıralamasında yer alabilmesi için uluslararası şirketleri ve yatırımları daha fazla çekmesi gerekmektedir. Yabancı yatırımcılar için cazibe merkezi olabilecek teşvik mekanizmaları artırılmalıdır.
• Şehir Planlaması ve Ulaşım: Daha yaşanabilir bir şehir için trafik sorunu çözülmeli, yeşil alanlar artırılmalıdır. Şehir içi ulaşımda metro ve raylı sistem yatırımları yetersizdir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerle doğrudan bağlantılı hızlı tren projeleri hayata geçirilmelidir.
• Teknoloji ve Ar-Ge Yatırımları: Adana’da sanayi güçlü olmasına rağmen, teknoloji ve inovasyon odaklı yatırımların artırılması gerekmektedir. Üniversite-Sanayi iş birliği projeleri teşvik edilmeli, Teknoparklar ve Ar-Ge merkezleri güçlendirilmelidir.
• Çevresel Sürdürülebilirlik ve İklim Politikaları: Sanayi ve enerji üretimi nedeniyle Adana’da hava kirliliği önemli bir çevresel sorun olarak öne çıkmaktadır. Yeşil enerji projeleri, yenilenebilir enerji yatırımları ve sürdürülebilir tarım uygulamaları desteklenmelidir.
Sonuç ve Öneriler
“2024 Küresel Şehirler Raporu” nda İstanbul’un yükselişi umut verici olsa da Küresel rekabet gücünü artırmak için Türkiye’nin büyük şehirleri aşağıdaki alanlara odaklanmalıdır.
• Dijital Dönüşüm: 5G, akıllı şehir projeleri ve dijital altyapı yatırımları hızlandırılmalı.
• Sürdürülebilir Şehircilik: Trafik ve çevresel sorunlar çözülmeli.
• Uluslararası Yatırım Çekme: Yabancı yatırımcılar için teşvikler artırılmalı.
• Eğitim ve Ar-Ge: Üniversite-sanayi iş birliği güçlendirilerek inovasyon teşvik edilmeli.
• Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi: Belediyeler daha etkin ve şeffaf yönetim anlayışı benimsemelidir.
Bursa, Türkiye’nin sanayi ve kültürel açıdan en güçlü şehirlerinden biri olmasına rağmen, küresel şehirler liginde hak ettiği konumda değildir. Şehrin küresel rekabet gücünü artırmak için:
• Sanayi ve teknolojiyi entegre eden akıllı şehir projeleri geliştirilmeli,
• Ulaşım ve lojistik altyapısı güçlendirilerek uluslararası ticaret kapasitesi artırılmalı,
• Kültürel ve turistik tanıtım faaliyetleri yaygınlaştırılarak Bursa’nın marka değeri yükseltilmeli,
• Çevresel sürdürülebilirlik projeleriyle şehir daha yaşanabilir hale getirilmelidir.
Adana ise ekonomik ve tarımsal gücüne rağmen, küresel şehirler arasında rekabet edebilmesi için dönüşüme ihtiyaç duymaktadır. Bunun için:
• Sanayi ve tarım sektörlerinde teknoloji odaklı dönüşüm sağlanarak küresel rekabet gücü artırılmalı,
• Lojistik altyapısı ve ulaşım projeleri geliştirilerek Adana’nın küresel tedarik zincirine entegrasyonu sağlanmalı,
• Uluslararası tanınırlığı artıracak turizm ve kültürel etkinlikler desteklenmeli,
• Sürdürülebilirlik ve yeşil ekonomi politikalarına öncelik verilerek çevre dostu projelere yatırım yapılmalıdır.
Bu ve benzeri adımların atılması durumunda, Adana ve Bursa gibi potansiyeli çok yüksek ancak bu potansiyellerini tam olarak kullanamamış şehirlerimiz küresel şehirler arenasında hak ettikleri konuma ulaşabilecektir.
