Genetiğe göre beslenme
Her bireyin parmak izi farklı olduğu gibi, beslenme ihtiyaçları da farklı olabilir mi? Hepimizin farklı genetik yapıları olduğu gerçeği, “herkese uyan tek bir diyet” anlayışını geçersiz kılıyor. Peki ama bilim genetiğe göre beslenme konusunda ne diyor? “Arkadaşım aynı diyeti yaptı, kilo verdi; ben bir gram veremedim…” Bu cümle sana da tanıdık geliyorsa yalnız değilsin. Pek çok kişi benzer bir deneyim yaşıyor çünkü hepimiz aynı değiliz. Son yıllarda bu farklılıkların nedenini açıklamaya çalışan bir alan dikkat çekiyor: Nutrigenetik, yani genetiğe göre beslenme. Peki bu yaklaşım gerçekten işe yarıyor mu? Yoksa sadece pazarlama mı? Gelin birlikte bilimsel bir gözle bakalım.
Genetik ve Beslenme İlişkisi Nedir? Nutrigenetik, bireylerin genetik yapısına göre besinlere nasıl tepki verdiğini inceler. Örneğin bazı insanlar karbonhidratı çok daha hızlı metabolize ederken, bazıları aynı miktarda karbonhidratla kilo alabiliyor. Bunun sebebi, DNA’mızdaki küçük farklılıklardır. Özellikle bazı gen varyasyonları vücudun besin öğelerine verdiği yanıtları etkileyebiliyor. “Senin genlerine özel diyet!” fikri oldukça cazip. Ama bilim bu konuda ne kadar yol aldı, buna yakından bakmak gerek.
Bilim Ne Diyor? Gen-diyet ilişkileri üzerine birçok çalışma yürütülüyor. Örneğin bazı çalışmalar, omega-3 yağ asitlerinin kolesterol üzerindeki etkisinin kişiden kişiye değiştiğini; bunun da genetik farklılıklardan kaynaklanabileceğini gösteriyor. Yine bazı genetik varyantlara sahip bireylerin yüksek tuz alımına daha duyarlı olduğu ve tansiyonlarının kolayca yükseldiği biliniyor. Ancak bu örnekler hâlâ istisna niteliğinde ve genelleme yapılabilecek düzeyde değil. 2022 yılında yayımlanan bir sistematik derlemede, genetiğe dayalı diyet önerilerinin henüz yeterli kanıt düzeyine ulaşmadığı belirtildi. Çoğu çalışma küçük örneklem gruplarıyla sınırlı ve sonuçlar genellikle çelişkili. Özetle, evet bazı gen-diyet ilişkileri var. Ancak bu ilişkiler henüz tüm bireyler için uygulanabilir önerilere dönüşmüş değil.
Genetik Testlerle Diyet Yapmak Mümkün mü? Son yıllarda birçok özel şirket genetik test kitleri sunuyor. “DNA’nı gönder, sana özel diyetini verelim!” sloganları kulağa etkileyici gelse de burada dikkatli olunmalı. Çünkü bazı şirketler bilimsel temeli yeterince güçlü olmayan sonuçlar sunabiliyor. Örneğin genetik yapınızın “yağa duyarlı” olduğunu söyleyen bir test, sizi gereksiz yere düşük yağlı bir diyete yönlendirebilir. Oysa sağlık için gerekli olan çok sayıda yağ türü var (örneğin omega-3 yağ asitleri). Bu nedenle genetik test sonuçları, tek başına değil; bir diyetisyen ve genetik uzmanı eşliğinde, diğer sağlık parametreleriyle birlikte değerlendirilmelidir.
Avantajları: Kişiye özel diyet planı oluşturulabilir. Besin intoleransları ya da riskli genetik durumlar önceden saptanabilir. Motivasyonu artırabilir; kişi kendini daha özel hisseder.
Sınırlamaları: Genetik etkiler genellikle tek başına mucize yaratmaz. Genetik testler, sadece belirli gen varyantlarını analiz eder ve yaşam tarzı, stres, uyku gibi çevresel faktörler de sağlığı büyük ölçüde etkiler. Ticari testlerin kalitesi ve bilimsel geçerliliği değişkenlik gösterebilir.
Sonuç olarak genetiğe göre beslenme gelecek vaat ediyor ama... Henüz emekleme aşamasında olan bir alan. Gelecekte daha büyük ve kaliteli çalışmalarla bireyselleştirilmiş beslenme yaklaşımları hayatımızın parçası olabilir. Ancak bugün için “DNA diyetleri”nin mucize çözümler sunduğunu söylemek doğru değil. Sağlıklı yaşamın temelleri hâlâ aynı: dengeli beslenme, yeterli su, düzenli hareket ve kaliteli uyku.
Genetik bilgiler, bu temellerin üzerine belki bir tuğla daha koymamıza yardım edebilir; ama henüz tüm binayı tek başına inşa etmiyor.